گزارش نشست نقد و بررسی تربیتی برنامه عصر جدید

نشست نقد و بررسی برنامه عصر جدید از منظر تربیتی در روز دوشنبه مورخ 2 خرداد سال 1401 در سالن آمفی‌تئاتر دبیرستان دخترانه مجتمع امام صادق علیه‌السلام با حضور حضار محترم و به‌صورت پخش زنده از صفحه اینستاگرام مرکز تربیت مربی کرامت برگزار شد.

در ابتدای جلسه آقای اسماعیلی با اشاره به پرمخاطب بودن برنامه عصر جدید به اهمیت آن اشاره نمود. وی این برنامه را حاصل عملکرد چهل‌ساله رسانه ملی در حوزه جذب مخاطب دانست. در ادامه خاطرنشان کردند یک برنامه تلویزیونی نمی‌تواند متکفل امر استعدادیابی شود. چراکه امر استعدادیابی باید در سه حوزه خانواده، مدرسه و نهاد‌های مرتبط و خود شخص پیگیری شود.

بزرگترین ثمر عصر جدید ، ایجاد ظرفیت برای شکوفایی استعداد ها است

 ایشان استعدادیابی را یکی از نشانه‌های پیشرفت کشور دانستند و گفتند: «ما وقتی به استعدادیابی توجه می‌کنیم یعنی ظرفیت‌های بالقوه مردممان را احیا کنیم. ما داریم نظام ارزشی جامعه را با استعدادها تعریف می‌کنیم.» همچنین گفتند: «جامعه‌ای که بتواند برای شکوفایی استعدادها عرصه سازی کند و آدم‌ها بتوانند احساس رضایت کنند و از این احساس رضایت احساس آرامش کنند، خوب است.» ایشان تاکید داشتند این برنامه ظرفیت بسیار خوبی را در کشور ایجاد کرده است و این ظرفیت می‌تواند بستر خوبی برای رشد کردن باشد. به عبارتی ایشان بر استفاده از ظرفیت‌های به وجود آمده از این برنامه برای رشد تاکید داشتند. دراین‌خصوص ایشان گفتند: «می‌توانیم الان این فرصت را به‌عنوان یک تهدید در حوزه‌های شرعی، اخلاقی، تربیتی و… تلقی بکنیم و خودمان را از ظرفیت رشد محروم کنیم. من پیشنهادم این است از این اتفاق برای رشد به‌واسطه آن مخاطب انبوهی که این برنامه توانسته است جذب کند، استفاده کنیم.» ایشان مشکل اساسی فرزندان را شکست‌های متوالی قلمداد کردند و گفتند: «بدترین چیزی که الان برای فرزندانمان در مدارس اتفاق می‌افتد تولید شکست‌های متعدد و مستمر است. این شکست‌ها اعتمادبه‌نفس‌های فرزندانمان را از بین می‌برد. در نتیجه باعث می‌شود در مقابل گناه، مقاومت‌های ضعیفی از خودشان نشان دهند.» ایشان علت این شکست‌ها را نظام آموزش پرورش حاضر دانستند و در بخشی دیگر از سخنان گفتند: «اگر ما به عصر جدید می‌پردازیم پای آموزش‌وپرورش وسط است. باعث تأسف است جوان‌های ما فارغ‌التحصیل می‌شوند و از ده و دوازده تا مهارت اساسی برای زندگی محروم هستند. در آموزش پرورش ما سیستم استعدادیابی وجود ندارند. آدم‌ها در قلب‌های آهنی باید گنجانده بشوند. یا باید سرشان را قطع کنیم یا پایشان را و این باعث شکست‌های متعدد برای بچه‌های ما می‌شود.»

در بخشی دیگر ایشان در خصوص برنامه عصر جدید گفتند: «به نظرم برنامه عصر جدید برنامه‌ای است که دارد تلاش می‌کند اما قطعاً نمی‌تواند نقطه استعدادیابی باشد. تا آن جا که من از دوستان برنامه‌ساز مطلع شدم هشتاد نود هزار تا ویدئو برای این برنامه ارسال شده است. برای این برنامه کاملاً چیزی غیرممکن است که ما انتظار داشته باشیم در یک ظرف کوچک زمانی بخواهد استعدادیابی کند چراکه اصلاً برخی از استعدادها نمایشی نیستند. پس استعدادیابی در عصر جدید مسئله اول نیست. رسانه با این برنامه نسبت به استعدادیابی الهام‌بخشی کرد. بخش دانشگاهی ما می‌تواند از موج رسانه‌ای این برنامه در راستای مطالبه‌گری استفاده کند. کم نیست چهل، پنجاه میلیون بیننده! برای جمهوری اسلامی فوق‌العاده عدد جذابی است. ما می‌توانیم از این موج رسانه‌ای مطالبه‌گری بسیاری جدی از آموزش‌وپرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، حتی از حوزه هنری، حتی از جایی مثل بسیج مطالبه کنیم. اگر اینان به فضای استعدادیابی وارد شوند و از این موج استفاده کنند و بحث استعدادیابی را جدی بگیرند می‌توانند اتفاقات خیلی‌خیلی خوبی را رقم بزنند.»

ایشان برای استفاده از ظرفیت‌های عصر جدید برای رشد سه‌گام را پیشنهاد دادند و گفتند: «به نظرم دوستان کمک کنند به این نوع کارها که چیزی به آن اضافه شود تا از آن‌ها رشد حاصل شود. پس یک عرصه سازی است. دو کشف و سه تربیت است. ما در عرصه سازی بالاخره باید از تجارب دیگران استفاده کنیم عرصه‌ها را تولید کنیم باید در کشف بادقت عمل کنیم. در بحث تربیت وارد دنیای تربیت استعداد می‌شویم که خودش بحثی جدی است. اگر به این سه مرحله توجه کنیم می‌توانیم از این چیزی که به وجود آمده سودش را استخراج کنیم تا ضرر‌هایش را.»

عصر جدید استعداد هایی برای سرمایه داری فرهنگی تولید می کند

در ادامه نوبت به دکتر اقبالی رسید. ایشان در همان ابتدا خاطرنشان کردند که باتوجه‌به آنکه در مدح برنامه زیاد گفته شده است رویکرد خود را انتقادی اتخاذ کردند و می‌خواهند برنامه را نقد کنند. ایشان موفقیت برنامه را در جذب مخاطب در فهم پارادایم صنعت سرگرمی دانستند. همچنین گفتند: «عصر جدید اساساً استعدادیابی نیست بلکه تلنت شو است نمایش استعداد است. آن هم چه نوع استعدادهایی است؟ استعدادهایی که قوام‌بخش نظم جدید است آن هم نظم مبتنی بر سرمایه‌داری جدید است سرمایه‌داری فرهنگی است. استعدادهایی در قاب دوربین بازنمایی می‌شود که معاون نظم جدید است و می‌توانند این نظم را امتداد ببخشند.»

ایشان برای نقد برنامه عصر جدید با تحلیل سه ویژگی نظم جدید و سرمایه‌داری نوین به مصادیق آن در برنامه اشاره کردند.

عصر جدید به جنسیت اهمیت نمی­دهد!

دکتر اقبالی ویژگی‌هایی چون فرا روایت بودن، کور جنسی و خروجی‌های قمارباز را برای نظم نوین برشمردند. در باب فرا روایت گفتند: «یک تصویر کلان و روایت کلانی است که خرده روایت‌ها و به‌نوعی خرده نظم‌ها در آن مضمحل می‌شوند و آن‌ها را به‌نوعی برنمی‌تابد. به آن‌ها رسمیت نمی‌بخشد. این نظم جدید توسط برنامه‌های تلنت شو همچون عصر جدید و سایر برنامه‌هایی که در رسانه بازنمایی می‌شود به‌نوعی تقویت و منتشر می‌شود.» در خصوص کور جنسی نقد مفصلی کردند و به دکتر سید بشیر حسینی نیز انتقاد کردند و گفتند: «ویژگی دوم کور جنسی است. برنامه عصر جدید خیلی در این قسمت پُررنگ است. یعنی به جنسیت اهتمام و توجهی ندارد. شما ببینید اگر قرار است استعدادیابی شود بالاخره استعدادها باید نسبتی با ویژگی‌های تکوینی و ذاتی آدم‌ها داشته باشد. جنسیت نیز یکی از این مؤلفه‌های تکوینی انسان‌ها است. در این برنامه اساساً پرونده جنسیت بسته شده است. ما شاهد نینجاها هستیم. من نمی‌خواهم نافی نینجا شدن دختران شوم. مسئله اینجاست که شما وقتی دختران نینجا را در پیک ساعت تلویزیون و پیک مخاطب بازنمایی می‌کنید و داور عصر جدید در سری قبل آقای سید بشیر حسینی می‌گوید شما زن تراز انقلاب اسلامی هستید این چه چالش‌های تربیتی و چه تبعات تربیتی می‌تواند برای جامعه داشته باشد آیا شما به این فکر می‌کنید؟»

آقای اقبالی برنامه عصر جدید را فاقد تعهد اجتماعی دانستند و گفتند: «اینکه گفتم تعهد اجتماعی ندارد یعنی که یک کلیشه دارد. استاندارد‌های برنامه تلنت شو برایش مهم است. به دلالت‌های اجتماعی پیام‌های منتقل شده توجه ندارد. وقتی شما می‌گویی زن تراز انقلاب اسلامی و … آیا درست است؟ آیا از یک حقیقتی سخن می‌گویی؟ یا داری احساس متوهمانه خودت را از چیزی که تحت‌تأثیر آن قرار گرفتی می‌گویی؟ این موارد دو امتداد متفاوت را در جامعه ارائه می‌دهد.» در جایی دیگر گفتند: «دختران نینجا بیشتر از آنکه استعدادیابی کند دارد الگوسازی می‌کند. گزارشی که دوستان می‌دادند مبنی بر آن است که بعد از نمایش دختران نینجا و نقاشی شن چه گرایش‌ها و چه حجم متعدد از مخاطبانی که می‌خواهند به‌صورت تخصصی این مسیر را طی کنند زیاد شده است. این یعنی الگوسازی دیگر! اینکه شما بدون درنظرگرفتن سهم جنسیت در تکوین استعدادهای آدم‌ها مواردی را برایش الگو می‌کنی یعنی الان برای مثال دختربچه ۶ساله من هم نینجا شدن برایش مسئله می‌شود. آیا دختر من اساساً آگاهانه این موضوع را انتخاب می‌کند یا مبتنی بر ناخودآگاه برایش شکل‌گرفته است؟ اگر مبتنی بر ناخودآگاه باشد، من معتقدم ظلم است.»

در خصوص نکته سوم ایشان گفتند: «و سومین نکته هم این است که خروجی نظم جدید انسانی سوداگر و قمارباز است. یعنی چه؟ یعنی کسی با داشته‌های زندگی خود ریسک می‌کند تا بتواند به نقطه موفقیت با تعریف نظم جدید برسد. سلبریتی شدن، دیده‌شدن و یک‌شبه راه صد‌ساله را طی‌کردن از این موارد است. این تذکر را خود داوران محترم هم در قسمتی که پسر شهرستانی به برنامه آمده بود تذکر دادند. مسئله چه بود؟ مسئله این بود که صدایت قشنگ است اما تو محکوم به شکست هستی چرا چون تو حتماً در این قمار پیروز نخواهی شد. تو همان نظم طبیعی و موجود خودت را بچسب و نیا. اصلاً من به تو رأی قرمز می‌دهم که نیایی. چرا؟ چون‌که در این رقابت و در این بازار پر از گرگ تو نمی‌توانی سلبریتی شوی! تو اول باید قیافه‌ات را درست کنی. باید لهجه‌ات را از نو بکوبی و درست کنی. تو هیچی نمی‌شوی. همین التفات برای من نکته خوبی بود. این واقعیتی است. خندانند شو رامبد جوان هم تلنت شو بود. از این برنامه‌ها زیاد داشتیم. خروجی این برنامه‌ها دقیقاً در همان نقطه‌ای می‌ایستند که اساساً نظم سرمایه‌داری می‌خواهد. سرمایه‌داری فرهنگی سلبریتی‌هایی را می‌خواهد که می‌توانند که بار ترویج فرهنگی را بر دوش بکشند و آن‌ها را ترجیح می‌دهد.»

در ادامه دکتر مهدی‌زاده ادامه دادند. آقای مهدی‌زاده در خصوص علت جذابیت عصر جدید گفتند: «اصولاً عصر جدید چرا جذاب هست؟ یکی از علت‌ها آقای علیخانی هست. یک آدم هوشمند که هرچه ساخته است موفق بوده و کار را درآورده است. از آن ماه عسل گرفته تا این برنامه‌ای که توی فیلیمو هست به اسم جوکر و یا هر چیز دیگر. همه‌اش به‌نوعی یک تقلید است ولی این تقلید خیلی به دل می‌نشیند. به میزانی به دل می‌نشیند که آدم‌های زیادی آن را می‌بینند. تعبیر آقای اقبالی درست است که می‌گوید چون سرگرمی است می‌بینند ولی لزوماً چون سرگرمی هست این‌طور نیست که دیده می‌شود و خیلی خوب مخاطب دارد و مخاطبانش با این زندگی می‌کنند. عصر جدید برای یک جامعه‌ای است که اصولاً این مؤلفه‌هایی که درونش مطرح می‌شود برای خودش است یعنی احساس می‌کند دور از خودش نیست.» ایشان نیاز جامعه را برنامه‌هایی همچون عصر جدید دانستند و گفتند: «مثلاً در جریانات مذهبی دیدم نقد می‌کنند و می‌گویند آقا موسیقی آن این‌طور است مثلاً رقص دختران شد و مثلاً جنسیت این‌طور شد ولی فرهنگ عموم جامعه که این را می‌بینند هیچ‌وقت این مسئله برایشان مطرح نیست. می‌دانید نقد‌هایی که عموم جامعه دارند چیست؟ مثلاً نقدشان این است که چرا علیخانی فلانی را سرکار گذاشت و مسخره‌اش کرد؟ چرا فلانی تحقیر شد؟ چرا لهجة فلانی زیر سؤال رفت؟ اصلاً عموم جامعه که دارند از این لذت می‌برند، این مسئله برایشان مهم نیست. چرا؟ نمی‌گویم مهم نیست چون واقعاً مهم نیست. چون اصولاً به قول شهید مطهری چیزی باقی می‌ماند که بر اساس نیاز جامعه باشد. آن اتفاقی که در جامعه افتاده، آدم‌هایی که دارند در این سال‌ها در این جامعه زیست می‌کنند، نیازشان این تلنت شو هست. در جامعة مدرنی زندگی می‌کنند که دیده‌شدن برایشان موضوعیت دارد. تبرج  برایشان مهم است. تبرج برای همة اعصار و آدم‌ها مهم بوده است. همیشه شهرت مهم بوده، دیده‌شدن مهم بوده، دین آمده این را تنظیمش کند. بحث اخلاص، عدم ریا، صدقه می‌دهی پنهانش بکن، خودنمایی نداشته باش و تفاخر نداشته باش و … اما امروزه همه این موارد رنگ‌باخته است.»

عصر جدید تنها بعد اجتماعی زندگی افراد را پررنگ می­کند

دکتر مهدی‌زاده بزرگ‌ترین مشکل عصر جدید را پررنگ سازی زیست اجتماعی انسان قلمداد کردند و گفتند: «به نظر من بزرگ‌ترین مشکلی که در عصر جدید می‌بینم این است که عصر جدید دارد یک بعد از اجتماع را خیلی پررنگ می‌کند. حتی به نظرم عصر جدید فقط این مشکل را ندارد. حتی جریانات انقلابی و جریانات مذهبی این مشکل را دارند. من دانشجویان متعددی دارم یا مراجعین متعدد دارم که آدم‌هایی به‌شدت موفقی هستند مثلاً معلم تراز هست اصلاً توی هرجایی که خواسته است برود آدم موفقی بوده ولی حس منفی دارد و درونش پوچ هست. اذیت می‌شود. یک عده‌ای دارند می‌دوند که به آن اوج برسند و دیده بشوند و عده‌ای دیگر برای اینکه نرسیدند، اذیت می‌شوند و آن رقابتِ به آن‌ها  فشار می‌آورد. آن کسی که رسیده هم یک ذره با خودش مرور می‌کند. احساس ضعف می‌کند. علتش این هست که مابعد اجتماعی زیست را خیلی پررنگ کردیم.» همچنین ایشان در خصوص نادیده‌گرفتن ابعاد فردی گفتند: «اصلاً آن بعد فردی دیده نمی‌شود. اصلاً مهم نیست خانمی که قرار است مثلاً در تمام مؤلفه‌های جذاب اجتماعی با تمام مؤلفه‌های انقلابی اسلامی بیاید و یک کنشگری داشته باشد. استعدادش را به‌اصطلاح کشف بکند و پرورش بدهد. نهایت باید دیده بشود و باید در فضای اجتماع باشد. چنین آدمی هیچ‌وقت مادر بودن برایش ارزشمند نمی‌شود چون آن کسی که مادر هست، یا خیلی آدم متخلقی است، یا خیلی آدم دلسوزی است و … آن دلسوزی، آن صفات عالیه انسانی، شما حافظه را فرمودید. حالا حافظه را می‌شود کمی نمایش داد ولی صفاتش را چه‌کار کنیم؟ مشکل ما عصر جدید نیست اصلاً مشکل ما این است که هیچ قالب دیگری‌ نداریم که ما با آن این موارد را برجسته‌سازی کنیم.»

ایشان بخشی از نقدهایی که به برنامه عصر جدید می‌شود را ناشی از پیشروی این برنامه و موفقیت آن در میان دیگر برنامه‌های شکست‌خورده صداوسیما دانستند و گفتند: «شهید مطهری می‌گویند که من رفتم یک جایی، دیدم یک لوکوموتیو ایستاده است و همه نگاهش می‌کنند. به محضی که حرکت می‌کند بچه‌های می‌دوند و شیشه‌هایش را می‌شکنند. از آن موقع فهمیدم چیزی که خیلی حرکت می‌کند، شروع می‌کنند به فحش دادند. یک‌بخشی از انتقادات به عصر جدید شاید به‌خاطر این باشد.» البته ایشان به این بسنده نکردند و به بیان دیگر انتقادات وارد بر عصر جدید اشاره کردند و گفتند: «الان یکی از مشکلات برنامه عصر جدید این است که می‌گویند چرا تخصصی نیست؟ آخر تجربه نشان داده اگر تخصصی شود مردم نمی‌بینند. فقط کسی که آن تخصص برایش مهم است می‌بیند. اصلاً مهم آن است که جذاب شود. اتفاقاً غیرتخصصی شود. عامه‌پسند شود. اما این رسانه‌ای که این را تولید می‌کند به آن نیاز دارد. اصلاً باید تولید کند. رسانة مدرن در دنیای مدرن به این برنامه نیاز دارد. اگر آقای علیخانی این کار را نمی‌کرد کس دیگری این کار را می‌کرد.» همچنین ایشان گفتند: «آقای علیخانی و تیمشان دارند سعی می‌کنند که بگویند ببین یک آدم عادی از یک روستا بود که این اتفاق برایش افتاده ولی ناخودآگاه آنچه در چشم مخاطب می‌آید آن است که آن آدم، آدمی ویژه است. آدم‌ها هم می‌خواهند شبیه آن شود. آدم‌هایی که یک ذره از راه را رفتند راضی نمی‌شوند. به نظر من زشت‌ترین چیزی که حال مرا بد می‌کند در برنامه عصر جدید آن جمله‌ای است که در سری دوم از تجربه‌های موفق می‌پرسند. می‌گویند تجربه‌ات را بگو و او می‌گوید خیلی خوب بود با من عکس گرفتند! رفتم همه به من سلام می‌دادند! اوایل می‌گفتند عصر جدید عصری برای دیده‌شدن است بعد حذفش کردن اما رسماً به مخاطب می‌گویند بردی؟ چه چیزی به دست آوردی؟ می‌گوید دیده‌شدن! چطور شد؟ با من عکس گرفتن! حرفم این نیست که این بد است. مسئله این است که چند نفر از مردم می‌توانند به این برسند که دیده شوند؟ نمی‌توانند برای همین در یاس و خماری می‌مانند. این خیلی مهم است.» ایشان در جای دیگری گفتند: «عصر جدید دارد به خیلی‌ها خدمت می‌کند. خیلی از استعدادها را کشف می‌کند. به خیلی‌ها الهامم می‌دهد. عرصه سازی می‌کند. اما یک جمعیت بیشتری را در خماری و غمی می‌برد.» آقای مهدی‌زاده در بیانی کلی‌تر می‌گفتند: «مشکلم با عصر جدید نیست. مشکلم با این فانتزی بودن است. این نوع برنامه، آدم‌ها را فانتزی می‌کنند. آرمان زندگی را فانتزی و خیالی می‌کنند.» دکتر در باب سرگرمی و لهو در اسلام گفتن: «نکته‌ای هست اینجا در فضای تربیتی ما لهوولعب و سرگرمی داریم یا نداریم؟ داریم. کارکردش چیست؟ قرار است یک بستری باشد برای رشد. گفت که شما زندگی را چهارتا بخشش‌کن یک سری عبادات شخصی داری، یک سری عبادات اجتماعی داری، یک سری لهو و لذت داری که آماده‌ات می‌کند برای دو عرصه دیگر حالا من می‌آیم برای نظام تربیتی از این لهو استفاده می‌کنم. کاری که می‌خواهیم در عصر جدید استفاده کنیم. لهو چیست؟ من بهترین مثالی که می‌توانم بزنم این است که از تشویق استفاده کنم. بچه می‌خواهد نماز می‌خواند، بچه می‌خواهد باادب بشود، بچه می‌خواهد نمره خوبی بگیرد، ما تشویقش می‌کنیم. به او شکلات می‌دهیم. به او بیسکویت می‌دهیم.» آقای مهدی‌زاده در ادامه گفتند: «سؤال اینجاست که تا چه سنی و تا چه مرتبه‌ای در تربیت می‌توانیم از این استفاده کنیم؟ لهو چیز خوبی است و ما اصلاً باید از بسترش استفاده کنیم. اصلاً ما باید این را برای خودمان کنیم و لابه‌لای هزاران جنگولک بازی آقای علیخانی با خانم صامتی، مسخره‌بازی و مهمانی که پیش می‌آید و عقدی که آن بالا خوانده می‌شود و … همین کارهایی که از هنر آقای علیخانی نشئت‌گرفته می‌شود و… ما می‌خواهیم یک نفر مثل آقای اسماعیلی باشد که نکته‌ای بگوید مثل دیشب که استعداد تمام نیست. باید یک تلاش هم کنارش بگذاری. ما داریم مثل مادری که غذا را رنگی می‌کند که به بچه یک خوراکی را بدهد و او را بنشاند سر جایش، فیلم درمی‌آوریم. سؤال اینجا است که تا کجا می‌خواهیم پیش برویم؟ و چه مخاطبی باید از این استفاده کند؟ آن بچه‌ای که به این نیاز ندارد را داریم بدعادت می‌کنیم. داریم همه جامعه را بدعادت می‌کنیم. باید شکلات بدهیم تا رشد کنی. این به نظر من بزرگ‌ترین مشکلی است که می‌تواند عصر جدید ایجاد کند.»